داشتن شخصیت سالم، فرد را قادر می‌سازد که در زندگی روزمره عملکرد مناسبی داشته باشد. همه ما در مواقعی استرس را تجربه می‌کنیم اما شخصیت سالم به ما کمک می‌کند که با چالش‌ها روبرو شویم و حرکت کنیم.

با این‌ حال، برای افرادی که مبتلا به اختلال شخصیت هستند ویژگی‌های بدیهی زندگی روزمره می‌تواند بسیار چالش‌ برانگیز باشد. اختلالات شخصیت انواع مختلفی دارند که در این مقاله به اختلال شخصیت پارانوئید (PPD) و نشانه‌ها، علل و درمان آن می‌پردازیم.

اختلال شخصیت پارانوئید چیست؟

پارانوئید چه بیماری است؟ اختلال شخصیت پارانوئید یکی از اختلالات شخصیت دسته A یا اختلالات شخصیتی غیرعادی است. افراد مبتلا به این دسته از اختلالات معمولا عجیب‌ و غریب به نظر می‌رسند. یک مولفه ضروری اختلال شخصیت پارانوئید، پارانویاست. پارانویا به معنی بی‌اعتمادی و سوءظن همیشگی و بدون دلیل به دیگران است.

بی‌اعتمادی و ترسی که افراد مبتلا به این اختلال شخصیت تجربه می‌کنند می‌تواند روابط و عملکرد آن‌ها را در حوزه‌های مختلف زندگی دچار مشکل کند. این اختلال شخصیت اغلب در دوران کودکی و اوایل نوجوانی آغاز می‌شود و در مردان بیشتر از زنان مشاهده می‌شود. افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید بیشتر در معرض خطر ابتلا به افسردگی، سوءمصرف مواد و آگورافوبیا قرار دارند.

اختلال شخصیت پارانوئید چه نشانه‌هایی دارد؟

افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید همیشه مراقبت اطراف خود هستند و بر این باورند که دیگران همیشه سعی در تحقیر، تهدید و آسیب رساندن به او را دارند. این باورهای بی‌اساس و سعی این افراد در سرزنش دیگران و بی‌اعتمادی آن‌ها موجب می‌شود که افراد پارانوئید در ایجاد و حفظ روابط نزدیک با دیگران با مشکل روبرو شوند. علائم اختلال شخصیت پارانوئید و خصوصیات افراد پارانوئید عبارت‌اند از:

• تردید در تعهد، وفاداری یا قابل‌ اعتماد بودن دیگران و باور به اینکه دیگران سعی می‌کنند از او سوءاستفاده کنند یا او را فریب دهند.
• عدم تمایل اعتماد به دیگران یا عدم تمایل به افشای اطلاعات شخصی به دلیل ترس از سوءاستفاده از این اطلاعات
• کینه‌ای بودن
• حساسیت بیش‌ از حد و عدم تحمل انتقاد
• تفسیر معنای پنهان اظهارات و نگاه‌های بی‌منظور دیگران
• درک حملاتی به شخصیت خود که برای دیگران بارز نیستند و همچنین، واکنش خصمانه و تلافی فوری
• سرد بودن در رابطه با دیگران و کنترل‌ کننده و حسود بودن برای جلوگیری از خیانت
• ندیدن نقش خود در مشکلات و تعارض‌ها
• مشکل در آرامش پیدا کردن
• رفتار خصومت‌ آمیز، سرد و مجادله گر
• تمایل به ایجاد کلیشه‌های منفی نسبت به دیگران، به‌ خصوص نسبت به افرادی که از گروه‌های فرهنگی متفاوتی هستند.

اختلال شخصیت پارانوئید چگونه تشخیص داده می‌شود؟

در صورت بروز علائم ظاهری افراد پارانوئید، پزشک در ابتدا شرح‌ حال کامل و معاینه پزشکی را در نظر می‌گیرد. اگرچه هیچ آزمایش پزشکی خاصی برای تشخیص این اختلال وجود ندارد اما برخی تست‌ها می‌توانند به رد علت جسمی علائم کمک کنند.

به‌ عنوان‌ مثال، مشکل شنوایی یا سوءمصرف طولانی‌ مدت مواد مخدر ممکن است با اختلال شخصیت پارانوئید اشتباه گرفته شود. اگر پزشک هیچ علت جسمی‌ای برای علائم پیدا نکند فرد را به روانپزشک یا روانشناس ارجاع می‌دهد.

اختلال شخصیت پارانوئید با اختلالات روان‌پریشی مانند اسکیزوفرنی و اختلال هذیانی نوع گزند و آسیب و پارانوئید متفاوت است، زیرا افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید تحریف‌های ادراکی مثل شنیدن صداها و تفکر هذیانی عجیب‌ و غریب مثل تعقیب شدن توسط FBI را تجربه نمی‌کنند. روانپزشک یا روانشناس برای تشخیص این اختلال شخصیت از مصاحبه و ابزارهای ارزیابی مخصوص به‌منظور شناسایی ویژگی های شخصیت پارانوئید استفاده می‌کند.

چه عواملی در اختلال شخصیت پارانوئید نقش دارند؟

در ارتباط با علل اختلال شخصیت پارانوئید لازم است بدانید علت دقیق بیماری پارانوئید هنوز شناسایی نشده است اما احتمالا ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در شکل‌گیری این اختلال نقش داشته باشند.

این موضوع که اختلال شخصیت پارانوئید بیشتر در افرادی دیده می‌شود که بستگان نزدیک آن‌ها به اسکیزوفرنی یا اختلال هذیانی مبتلا هستند نشان می‌دهد که میان این اختلالات ارتباط ژنتیکی وجود دارد. از سوی دیگر، متخصصان بر این باورند که تجربیات اولیه کودکی ازجمله آسیب‌های جسمی و عاطفی می‌توانند در شکل‌گیری اختلال شخصیت پارانوئید نقش داشته باشند.

اختلال شخصیت پارانوئید چگونه درمان می‌شود؟

درمان اختلال شخصیت پارانوئید معمولا با روان‌درمانی انجام می‌شود. اگر فرد درمان و حمایت مداوم را دریافت کند می‌تواند علائم بیماری را مدیریت کند و در زندگی روزمره عملکرد مناسبی داشته باشد. با این‌ حال، این افراد معمولا به این دلیل که احساس نمی‌کنند مشکلی دارند به‌ ندرت به دنبال درمان هستند. ازآنجایی‌که آن‌ها دچار سوءظن هستند بر این باورند که دیگران مشکل دارند نه خودشان.

بی‌اعتماد و پارانویای این افراد موجب می‌شود که نتوانند به‌ راحتی به پزشک‌ها و روانشناس‌ها اعتماد کنند که این مسئله ایجاد ارتباط درمانی را میان بیمار و درمانگر دشوار می‌سازد. به‌هرحال، دو روش درمانی معمول برای بیماری پارانویا مشاوره روانشناسی و دارو درمانی است که در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شوید.

روان‌درمانی

درمان اختلال شخصیت پارانوئید عمدتا بر کمک به افراد برای یادگیری مهارت‌های مقابله‌ای سالم متمرکز است و شامل تمرکز بر ایجاد همدلی، اعتماد، تعامل، عزت‌نفس، روابط اجتماعی، مهارت‌های ارتباطی و توانایی‌های مقابله‌ای کلی می‌شود.

درمان شناختی رفتاری اغلب به افراد کمک می‌کند که الگوهای فکری تحریف‌ شده و رفتارهای ناهنجار را تعدیل کنند. درمان شناختی رفتاری یکی از انواع روش‌های روان‌ درمانی است که به بیماران کمک می‌کند افکار و احساسات موثر بر رفتار را درک کنند.

از آنجایی‌ که باورهای عمیق پارانوئید و افکار ناهنجار در اختلال شخصیت پارانوئید نقش بسیار زیادی دارند راهنمایی راهبر و درمان شناختی رفتاری و پرداختن به این افکار و باورها می‌تواند بسیار مفید باشد.

با به چالش کشیدن افکار ناهنجار و تلاش برای تغییر رفتارهای آسیب‌رسان در مشاوره پارانوئید، افراد پارانوئید سوءظن کمتری را نسبت به دیگران احساس می‌کنند و درنتیجه روابط و تعاملاتشان بهبود پیدا خواهد کرد.

دارودرمانی

اگرچه معمولا برای درمان اختلال پارانوئید از دارو و درمان گیاهی پارانوئید استفاده نمی‌شود اما ممکن است در شرایط وجود علائم شدید یا ابتلای فرد به سایر بیماری های روانی مثل افسردگی و اضطراب از دارو استفاده شود.

داروهایی که معمولا برای این افراد تجویز می‌شوند عبارت‌اند از: داروهای ضدافسردگی، داروهای ضد روان‌پریشی و داروهای ضد اضطراب برای درمان سوئ ظن، دارو درمانی به‌تنهایی توصیه نمی‌شود و بهتر است همراه با پکیج ها و روان‌درمانی در نظر گرفته شود.

چشم‌ انداز اختلال شخصیت پارانوئید چگونه است؟

تفکر و رفتارهای مرتبط با شخصیت پارانوئید می‌تواند ایجاد و حفظ روابط سالم را دشوار کند و باعث شود که فرد در همه ابعاد زندگی ازجمله موقعیت‌های اجتماعی و شرایط شغلی با مشکل مواجه شود. در بسیاری از موارد مشاهده می‌شود که فرد مبتلا به این اختلال درگیر مسائل حقوقی می‌شود و از سازمان‌ها و افراد شکایت می‌کند زیرا بر این باور است که دیگران می‌خواهند به او آسیب برسانند.

رفتار با فرد پارانوئید بسیار دشوار است و می‌تواند استرس قابل‌ توجهی را ایجاد کند. به همین دلیل، ازدواج با افراد پارانوئید نیازمند بررسی و تفکر بسیار است.

چشم‌ انداز این اختلال شخصیت متفاوت است. اختلال شخصیت پارانوئید یک بیماری روانی مزمن است که معمولا در طول زندگی فرد ادامه پیدا می‌کند. اگرچه برخی از افرادی که به این اختلال مبتلا هستند می‌توانند عملکرد نسبتا خوبی داشته باشند و بتوانند ازدواج کنند و شغل داشته باشند.

اما برخی دیگر در اثر این بیماری به‌ شدت ناتوان می‌شوند و برای مثال، هر دو شرایط اختلال شخصیت پارانوئید و طلاق در آن‌ها مشاهده می‌شود. از آنجایی‌ که این افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید به‌ شدت نسبت به درمان مقاوم هستند پیش‌آگهی اختلال، اغلب ضعیف است.

در نهایت، اگرچه اختلال شخصیت پارانوئید یکی از شایع‌ ترین اختلالات شخصیت است به دلیل مقاومت افراد پارانوئید به درمان، تحقیقات کافی در مورد روش‌های درمانی موثر برای این اختلال انجام نشده است.

با این‌ حال، اگر فرد برای دریافت حمایت و درمان انگیزه داشته باشد و بتواند رابطه درمانی موفقی را ایجاد کند می‌تواند مدیریت علائم بیماری را یاد بگیرد و با دیگران نیز ارتباط سالم و موفقی برقرار کند.

سوالات متداول

اختلال شخصیت پارانوئید چه علائمی دارد؟

سوءظن دائمی نسبت به دیگران، کینه‌ای بودن، رفتار سرد و خصمانه، عدم اعتماد به دیگران و باور به تهدید و سوءاستفاده شدن توسط اطرافیان برخی از علائم اختلال شخصیت پارانوئید است.

علل اختلال شخصیت پارانوئید چیست؟

به نظر می‌رسد ترکیب عوامل ژنتیکی ازجمله داشتن اعضای خانواده مبتلا به اختلال هذیانی و اسکیزوفرنی و عوامل محیطی ازجمله تجربه سوءاستفاده در کودکی در این اختلال نقش داشته باشند.

اختلال شخصیت پارانوئید چگونه درمان می‌شود؟

اصلی‌ترین روش درمان برای این اختلال روان‌درمانی و استفاده از رویکرد شناختی رفتاری برای تعدیل افکار و رفتارهای فرد است و همچنین ممکن است از دارودرمانی نیز برای کنترل علائم شدید یا علائم بیماری‌های روانی دیگر استفاده شود.

برخی از منابع:

my.clevelandclinic.org/

verywellmind.com/