وابستگی عاطفی، وضعیتی در روابط است که در آن، یک فرد به طور افراطی به دیگری وابسته می‌شود و احساس ارزشمندی، عزت نفس و شادکامی خود را منوط به حضور و تأیید او می‌داند. همه ما فرد یا افرادی عزیز در زندگی خود داریم که آنها را بیشتر از بقیه دوست داشته و نیاز داریم همیشه در کنار آنها بمانیم یا همه کارهای خود را با این افراد انجام دهیم. اما آیا این رفتار درست است یا خیر؟ در ادامه این مطلب با ما همراه باشید تا به خوبی با وابستگی از نوع عاطفی آشنا شده و راهکارهای رهایی از آن را بررسی کنیم.
تعریف وابستگی عاطفی
وابستگی عاطفی، یک پدیده روانی است که موجب کاهش عزت نفس و اعتماد به نفس فرد می‌شود. این نوع از وابستگی باعث می‌شود فرد به‌صورت مداوم به دنبال تأیید از سوی دیگران و احساس امنیت از طریق روابط خود با دیگران باشد. همه ما به‌طور مخفی یا آشکار از وابستگی عاطفی برای پر کردن خلاءهای عاطفی خود که نمی‌توانیم آنها را به‌تنهایی حل کنیم، استفاده خواهیم کرد.
این مسئله به‌طور معمول در روابط خانوادگی و عاطفی مشاهده می‌شود، اما در روابط دوستانه صمیمی نیز وجود دارد. ممکن است از خود بپرسید این نوع از وابستگی چه علائمی را از خود نشان می‌دهد. در ادامه آنها را بررسی می‌کنیم.
- ترس شدید از تنهایی و طرد شدن: فرد وابسته، به طور وسواسی از تنها ماندن و رها شدن توسط فرد مقابل می‌ترسد و حاضر است برای جلب توجه و تأیید او، هر کاری انجام دهد.
- نیاز شدید به تأیید و توجه: اعتماد به نفس و ارزشمندی فرد وابسته، از طریق نظرات و رفتار فرد مورد مقابل او تأمین می‌شود و او دائما به دنبال تحسین، محبت و توجه او است.
- کنترل گری و حسادت: فرد وابسته، برای حفظ رابطه و نزدیک نگه داشتن فرد مقابل خود، به دنبال کنترل کردن او و محدود کردن روابطش با دیگران است. همچنین، نسبت به اشخاص دیگر در زندگی فرد مقابل خود، حسادت شدیدی می ورزد.
- فداکاری افراطی: فرد وابسته، برای خوشحال کردن فرد مورد علاقه‌اش، حاضر است از نیازها، خواسته‌ها و حتی سلامت خود چشم‌پوشی کند و فداکاری‌های بی‌مورد انجام دهد.
- احساس پوچی بدون فرد مقابل خود: فرد وابسته، بدون حضور و تأیید فرد مورد علاقه خود، احساس پوچی، بی‌ارزشی و افسردگی می‌کند
دلایل وابستگی عاطفی
وابستگی عاطفی به دلایل مختلفی وابسته است که در ادامه آنها را بررسی می‌کنیم: محرومیت عاطفی در دوران کودکی: کسانی که در دوران کودکی از محبت، توجه و حمایت کافی برخوردار نبوده‌اند، بیشتر در معرض ابتلا به وابستگی عاطفی در روابط بزرگسالی قرار دارند.
اعتماد به نفس و عزت نفس پایین: افرادی که اعتماد به نفس و عزت نفس کمی دارند، برای دریافت حس ارزشمندی درباره خود نیاز به تایید از طرف دیگران پیدا می‌کنند. این موضوع باعث ایجاد وابستگی عاطفی می‌شود.
ترس از دست دادن: ترس از دست دادن عشق، محبت و حمایت، یکی از مهم‌ترین عوامل وابستگی عاطفی است. این ترس، می‌تواند ناشی از تجربیات تلخ گذشته مانند جدایی، طلاق یا مرگ عزیزان باشد.
الگوهای ناسالم رفتاری: مشاهده وابستگی عاطفی در روابط والدین یا افراد نزدیک، می‌تواند الگوی رفتاری مشابهی را در فرد ایجاد کند و او را در روابط آینده به تکرار این الگو سوق دهد.
در حالی که ریشه‌های وابستگی عاطفی را می‌توان در تجربیات دوران کودکی و عوامل مختلف روانشناختی جستجو کرد، دلایل عمیق‌تر و پنهان‌تر این مشکل در اعماق روان انسان نهفته‌اند.
فقدان هویت
هویت، مجموعه‌ای از باورها، ارزش‌ها و ویژگی‌هایی است که یک فرد را از دیگران متمایز می‌کند. افرادی که هویت ضعیفی دارند، احساس می‌کنند که به تنهایی ارزشمند نیستند و برای تأیید وجود خود به دیگران وابسته‌اند. این امر، زمینه را برای ایجاد وابستگی عاطفی فراهم می‌کند.
کمبود عزت نفس
عزت نفس، ارزشی است که فرد برای خود قائل است. افرادی که عزت نفس پایینی دارند، خود را باور ندارند و برای ارزش‌گذاری و تأیید خود به دیگران وابسته‌اند. آنها دائما به دنبال توجه و تأیید از سوی فرد مورد وابستگی هستند و بدون حضور و تأیید او، احساس پوچی و بی‌ارزش می‌کنند.
باورهای غلط درباره عشق
برخی از افراد باورهای غلطی درباره عشق و روابط دارند. آنها ممکن است تصور کنند که عشق واقعی به معنای وابستگی کامل به طرف مقابل است و بدون او نمی‌توانند زندگی شادی داشته باشند. این باورهای غلط، زمینه را برای ایجاد وابستگی عاطفی فراهم می‌کنند.
عدم مسئولیت‌پذیری در قبال خود
مسئولیت‌پذیری در قبال خود، به معنای مراقبت از نیازها، خواسته‌ها و احساسات خود است. افرادی که مسئولیت‌پذیری پایینی در قبال خود دارند، از مراقبت از خود عاجز هستند و برای تأمین این نیازها به دیگران وابسته می‌شوند. این امر، می‌تواند منجر به وابستگی عاطفی در روابط شود.
آیا وابستگی عاطفی با حمایت عاطفی تفاوت دارد؟
در حالی که هر دو مفهوم “وابستگی عاطفی” و “حمایت عاطفی” به نوعی به صمیمیت و نزدیکی در روابط اشاره می‌کنند، تفاوت‌های ظریف و مهمی بین آنها وجود دارد که تمایز آنها را ضروری می‌سازد.
وابستگی عاطفی، وضعیتی ناسالم است که در آن فرد احساس ارزشمندی، عزت نفس و شادکامی خود را وابسته به حضور و تأیید فرد دیگری می‌داند. این وابستگی افراطی، با ترس شدید از تنهایی، نیاز وسواسی به تأیید، کنترل گری، فداکاری‌های بی‌مورد و احساس پوچی بدون فرد مورد وابستگی همراه است. حمایت عاطفی، در مقابل، عنصری حیاتی و مثبت در روابط سالم است. این نوع حمایت، شامل درک، همدلی، تشویق و کمک به فرد در مواجهه با چالش‌ها و سختی‌های زندگی می‌شود. در حمایت عاطفی، احترام به استقلال و فردیت طرف مقابل حفظ می‌شود و هدف، رشد و ارتقای هر دو فرد در رابطه است.
چطور از وابستگی عاطفی رها شویم؟
رها شدن از وابستگی عاطفی، فرآیندی تدریجی و نیازمند تلاش و پشتکار است. در این مسیر، فرد باید با چالش‌های مختلفی روبرو شود و تغییرات اساسی در باورها، رفتارها و احساسات خود ایجاد کند.
شناخت ریشه‌های وابستگی
اولین قدم برای رهایی از وابستگی عاطفی، شناخت ریشه‌های این مشکل است. فرد باید با خود صادق باشد و به دنبال علل عمیق وابستگی خود در اعماق روان و تجربیات گذشته‌اش بگردد. یافتن پاسخ سوالاتی مانند “چرا من به طور افراطی به دیگران وابسته می‌شوم؟” و “چه نیازهایی را در روابطم وجود دارند که باعث وابستگی خواهند شد؟” می‌تواند به درک عمیق‌تر وابستگی عاطفی و یافتن راهکارهای مناسب برای رفع این مشکل کمک کند.
افزایش عزت نفس
عزت نفس پایین، یکی از مهم‌ترین عوامل وابستگی عاطفی است. فردی که عزت نفس پایینی دارد، خود را باور ندارد و برای تأیید و ارزشمندی خود به دیگران وابسته می‌شود. به همین دلیل، اولین قدم برای رهایی از وابستگی عاطفی، تقویت عزت نفس است. فرد باید با تمرکز بر نقاط قوت و توانمندی‌های خود، باور خود را به خویشتن ارتقا دهد و یاد بگیرد که بدون تأیید و توجه دیگران نیز ارزشمند و دوست‌داشتنی است.
تقویت استقلال
استقلال، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های افراد سالم و قوی است. فردی که استقلال دارد، به خود و توانمندی‌هایش ایمان دارد و می‌تواند بدون اتکا به دیگران از پس کارهای خود بربیاید. وابستگی عاطفی، استقلال فرد را از بین می‌برد و او را به فردی وابسته و نیازمند تبدیل می‌کند. برای تقویت استقلال، فرد باید یاد بگیرد که به تنهایی از پس کارهای خود بربیاید، تصمیمات خود را بگیرد و مسئولیت زندگی خود را به عهده بگیرد.
ارتباط موثر
ارتباط موثر، یکی از پایه‌های اساسی روابط سالم است. افراد وابسته به دلیل ترس از طرد شدن و عدم پذیرش، به طور واضح و صادقانه با دیگران ارتباط برقرار نمی‌کنند و نیازها و احساسات خود را به طور شفاف بیان نمی‌کنند. یادگیری مهارت‌های ارتباط موثر، به فرد کمک می‌کند تا نیازها و احساسات خود را به طور واضح و شفاف به دیگران بیان کرده و از سوءتفاهم جلوگیری کند.
رها کردن باورهای غلط
برخی از افراد باورهای غلطی درباره عشق و روابط دارند. آنها ممکن است تصور کنند که عشق واقعی به معنای وابستگی کامل به طرف مقابل است و بدون او نمی‌توانند زندگی شادی داشته باشند. این باورهای غلط، زمینه را برای ایجاد وابستگی عاطفی فراهم می‌کنند. برای رهایی از وابستگی عاطفی، فرد باید باورهای غلط خود را درباره عشق و روابط شناسایی کند و آنها را با باورهای صحیح و منطقی جایگزین کند.
با درمانگر حرف بزنید
همکاری با روانشناس و روانپزشک معتمد در تشخیص و ازبین بردن الگو های مخرب تاثیر زیادی دارد. معمولا وابستگی عاطفی ریشه در کودکی دارد. فقدان وابستگی امن به والد یا پرستار باعث می‌شود در روابط بزرگسالی دچار مشکلات وابستگی شوید. بعضی سبک‌های وابستگی در وابستگی عاطفی سهیم است. روانشناس یا روانپزشک به شما کمک می‌کند مشکلات گذشته را که منجر به نگرانی‌های فعلی در رابطه شده پیدا کنید و راه‌های سالم تری برای برآورده کردن نیاز های عاطفی در پیش بگیرید.
سخن پایانی
وابستگی عاطفی برای بسیاری از افراد مشکلی است که به تدریج ایجاد شده و به همین دلیل به صبر نیاز است تا از بین برود. پس بهتر است ابتدا با مشکل به خوبی آشنا شده و سپس از روش‌های مختلف برای رفع آن استفاده شود.
