طرحواره ایثار چیست؟ چه ویژگی هایی دارد و چگونه درمان می شود؟

طرحواره ایثار چیست؟ طرحواره ایثار الگوی رفتاری ثابتی در افراد است که در آن، فرد به طور مکرر نیازها و خواسته‌های خود را نادیده می‌گیرد و در عوض، بر نیازها و خواسته‌های دیگران تمرکز می‌کند. این افراد به طور افراطی از خودگذشتگی می‌کنند و فداکاری را به عنوان راهی برای جلب محبت و تایید دیگران می‌دانند.

اما بهتر است بدانید که این فداکاری بی‌حد و مرز عواقب زیادی از جمله فقدان عزت نفس، استرس و اضطراب، افسردگی و روابط ناسالم را به وجود می‌آورد.

اما خبر خوب این است که طرحواره ایثار قابل درمان بوده و با کمک روان‌درمانگر، تمرین و تلاش می‌توانید خود را از این زنجیر نامرئی برهانید.

تعریف طرحواره ایثار

تصور کنید طی یک سفر هیجان‌انگیز به اعماق ذهن خود رسیده‌اید. در این فضا، الگوهای ذهنی قدرتمندی را مشاهده می‌کنید که بر رفتارهای بیرونی شما تاثیر مستقیم می‌گذارند. به این الگوها طرحواره می‌گویند.

اگر برای شما سوال شده که طرحواره چیست؟ باید بگوییم نقشه‌های راهی هستند که نگاه ما به خود، دیگران و دنیا را شکل می‌دهند. از آنجا که ریشه در دوران کودکی دارند، نقش اساسی در کیفیت زندگی حال حاضر ایفا می‌کنند. یکی از این الگوهای ذهنی مهم، طرحواره ایثار است.

در توضیح طرحواره ایثار چیست؟ باید بگوییم الگوی رفتاری ثابتی در افراد است که در آن، فرد به طور مکرر نیازها و خواسته‌های خود را نادیده می‌گیرد و در عوض، بر نیازها و خواسته‌های دیگران تمرکز می‌کند. این افراد به شکل افراطی از خودگذشتگی کرده و فداکاری را به عنوان راهی برای جلب محبت و تایید دیگران می‌دانند.

باور واقعی افرادی که در تله ایثار قرار گرفته‌اند، این است که در حال انجام دادن یک کار بسیار شرافتمندانه هستند. زیرا از خواسته و حقوق طبیعی خود چشم‌پوشی کرده و مانند یک فرد فداکار در تلاش برای جلب رضایت دیگران هستند. اگر برخلاف میل آنها کاری انجام بدهند، قطعاً احساس گناه زیادی دارند.

به طور کلی، هرگونه وسواس برای کمک به دیگران که نتیجه آن اختلال در زندگی فردی است، جزء طرحواره ایثار قرار گرفته و نیاز به درمان‌های تخصصی توسط کارشناسان و مشاوران مجرب دارد.

روند شکل‌گیری طرحواره ایثار

طرحواره ایثار مانند یک زنجیر نامرئی، فرد را به اسارت فداکاری افراطی در می‌آورد و موجب می‌شود تا از تمام لذت‌ها و نیازهای ضروری محروم بماند. درک ریشه‌های این طرحواره، اولین قدم برای رها شدن از قید و بند آن و ساختن زندگی شادتر و رضایت‌بخش‌تر است.

قطعاً زمانی که از طرحواره‌ها سخن به میان می‌آید، برای شما هم این سوال به وجود آمده که نحوه شکل گیری یک طرحواره چگونه است؟ اغلب تله‌های ذهنی ریشه در تجربیات دوران کودکی و نوجوانی دارند و به همین دلیل، تاثیر عمیق‌تری بر زندگی فرد در بزرگسالی می‌گذارند. روند شکل‌گیری طرحواره ایثار هم به همین منوال می‌باشد.

در این بخش به بررسی دقیق‌تر روند شکل‌گیری طرحواره ایثار و عوامل موثر در این طرحواره می‌پردازیم:

انتظارات غیر واقعی و فشار روانی

والدین سختگیر و کمال‌گرا معمولاً از کودک خود انتظارات غیر واقعی دارند و دائماً او را تحت فشار قرار می‌دهند تا به بهترین تبدیل شود. همچنین مقایسه دائمی کودک با دیگران و برجسته کردن نقاط ضعف او، عزت نفس کودک را خدشه‌دار کرده و این باور در او به وجود می‌آید که به اندازه کافی خوب نیست.

فقدان همدلی و پذیرش

حضور کودک در محیط سرد و بی‌تفاوت که والدین نسبت به احساسات و نیازهای او همدلی نشان نمی‌دهند، به تدریج کودک احساسات خود را سرکوب کرده و بر احساسات دیگران تمرکز می‌کند. همچنین عدم پذیرش احساسات کودک و تمسخر و تحقیر او در آینده بسیار خطرناک است.

توجه شرطی و محرومیت عاطفی

محبت در ازای عملکرد کودک مطابق خواسته والدین، موجب شده تا کودک برای جلب محبت نیازها و خواسته‌های خود را نادیده بگیرد. همچنین محروم کردن کودک از محبت و توجه به عنوان تنبیه، پیامدهای مخربی بر سلامت روان او دارد.

فقدان یا ضعف در نقش والدین

زمانی که یکی از والدین به دلیل بیماری، اعتیاد یا هر مشکل دیگری نقش خود را به درستی ندارد، کودک مجبور به بر عهده گرفتن مسئولیت‌های فراتر از سن خود می‌شود. این امر می‌تواند منجر به احساس کهنسالی زودرس و از خودگذشتگی افراطی در او شود.

الگوبرداری از رفتار والدین

اگر والدین الگوی فداکاری افراطی باشند و دائماً نیازها و خواسته‌های خود را فدای دیگران کنند، احتمال تبدیل شدن کودک به یک فرد ایثارگر زیاد است.

تشویق به فداکاری

زمانی که کودک به خاطر فداکاری و ایثار خود مورد تشویق و تحسین زیاد قرار بگیرد، این رفتار در او تقویت شده و احتمال تبدیل شدن آن به یک الگوی رفتاری ثابت افزایش می‌یابد.

طرحواره ایثار چه ویژگی‌هایی دارد؟

در میان الگوهای رفتاری پایدار که در طول زندگی افراد شکل می‌گیرند، طرحواره ایثار جایگاه ویژه‌ای دارد. این طرحواره با تمرکز افراطی بر نیازها و خواسته‌های دیگران، فرد را به فداکاری بی‌حد و مرز و نادیده گرفتن نیازهای خود سوق می‌دهد.

تا اینجا متوجه شدید که طرحواره ایثار چیست. اگر برایتان سوال است که طرحواره ایثار چه ویژگی‌هایی دارد؟ در ادامه به بررسی برخی از ویژگی‌های بارز و کلیدی این افراد می‌پردازیم، تا درک عمیق‌تری از این الگوی رفتاری پیچیده به دست آورید:

• در صورت عدم توانایی حل مشکلات دیگران احساس گناه می‌کنند.
• اگر نتوانند لطف دیگران را جبران کنند، از خود خشمگین می‌شوند.
• بیش از حد معمول دلسوز بوده و رنج و درد دیگران را به شدت درک می‌کنند.
• در قبال دیگران احساس مسئولیت بیش از حد می‌کنند و نمی‌توانند نه بگویند، حتی زمانی که توانایی برآورده کردن انتظارات را ندارند.
• در روابط این افراد، تعادل بین دادن و گرفتن وجود ندارد و آنها بیش از حد می‌بخشند.
• این افراد تصور می‌کنند که دیگران ضعیف هستند و از عهده کارهای خود بر نمی‌آیند.
• گاهی اوقات طرحواره ایثار در این افراد به شکل انفعال مشخص می‌شود، فرد کاری را انجام نمی‌دهد؛ چون نمی‌خواهد به واسطه آن کار دیگران را ناراحت کند.
• احساس ترس از رد شدن و عدم قبولی درخواست‌های خود را دارند.
• برای راضی کردن دیگران کارها را به طور مکرر و متعدد انجام می‌دهند و تلاش بیش از حد می‌کنند.
• این افراد در پذیرش کمک از دیگران مشکل دارند و ترجیح می‌دهند خودشان به تنهایی مشکلاتشان را حل کنند.

از کجا بفهمیم طرحواره ایثار را داریم؟

تله ایثار الگوی رفتاری ثابتی در افراد است که آن فرد به طور مکرر نیازها و خواسته‌های خود را نادیده گرفته و در عوض بر نیازها و خواسته‌های دیگران تمرکز می‌کند. از کجا بفهمیم طرحواره ایثار را داریم؟ در پاسخ به این سوال باید بگوییم اگر به شکل افراطی از خود گذشتگی کرده و فداکاری را به عنوان راهی برای جلب محبت و تایید دیگران می‌دانید، بهتر است بایک متخصص در این زمینه صحبت کنید.

برای تشخیص این الگوی رفتاری در خود یا اطرافیانتان، به بررسی نشانه‌های رایج طرحواره ایثار می‌پردازیم:

• داشتن انتظار نابجا برای درک شدن از طرف دیگران
• دارای علائم روانی مانند سردرد، درد شکم، خستگی، بدن درد
• داشتن استرس به شدت بالا
• داشتن حس گناه در صورت پاسخ ندادن به نیاز دیگران
• داشتن حس سوء استفاده توسط دیگران
• داشتن انتظار جبران محبت آنها توسط دیگران
• تصور ضعف دیگران و نیاز به کمک آنها به طور مداوم
• تمرکز افراطی بر رفع نیازهای دیگران حتی به قیمت نادیده گرفتن نیازهای خود

یکی از راه‌های بسیار عالی برای تشخیص طرحواره ایثار، استفاده از تست طرحواره است. این تست‌ها توسط متخصصان روانشناسی طراحی شده و می‌تواند به شما در شناسایی الگوهای رفتاری قالب کمک کند. اگر به فعال بودن این طرحواره در خودتان مشکوک هستید، حتماً با یک درمانگر متخصص مشورت کنید، تا قبل از اینکه مشکلاتتان بیشتر شود، بتوانید بر این مشکل غلبه نمایید.

چرا در طرحواره ایثار گرفتار می‌شویم؟

اغلب افرادی که درگیر تله ایثار هستند، با گذشت زمان فرسوده‌تر شده و نمی‌توانند خود را از آن نجات بدهند. مدام به آنها گوشزد می‌شود که از خود مراقبت کنند، اما این افراد راه حل روشنی برای این موضوع ندارند.

با فهمیدن این موضوع که چرا در طرحواره ایثار گرفتار می‌شویم، امکان پیدا کردن راهکارهایی برای رهایی از آن آسان‌تر خواهد شد. زیرا ریشه‌های این الگوی رفتاری را می‌توان عمیق‌تر درک کرد.

علل اساسی گرفتار شدن در طرحواره ایثار عبارتند از:

1. تجربیات دوران کودکی

تمام تجربیات دوران کودکی از جمله محرومیت از محبت و توجه، انتظارات غیر واقعی از کودک، الگوبرداری از رفتار والدین و نیاز به جلب محبت دیگران، می‌تواند دلیلی باشد که یک فرد در طرحواره ایثار گرفتار شده و باقی بماند.

2. نیاز به تایید و محبت

افراد با اعتماد به نفس پایین، خود را ارزشمند نمی‌دانند و برای جبران این کمبود به دنبال تایید گرفتن از دیگران از طریق فداکاری هستند. همچنین ترس از طرد شدن توسط دیگران هم موجب می‌شود تا به شکل افراطی فداکاری کنند.

3. تحسین اجتماعی

در بسیاری از جوامع، فداکاری و ایثار جزء ارزش‌های والا تلقی می‌شود و افراد فداکار مورد تحسین قرار می‌گیرند. این موضوع موجب شده تا افراد به سمت فداکاری افراطی رفته و در طرحواره ایثار گرفتار شوند.

طرحواره ایثار چه تفاوتی با فداکاری دارد؟

طرحواره ایثار و فداکاری دو مفهومی هستند که در نگاه اول ممکن است مترادف به نظر برسند، اما در واقع تفاوت‌های ظریف و عمیقی بین این دو وجود دارد که درک آنها برای شناسایی و درمان طرحواره ایثار ضروری است.

برای اینکه متوجه شوید طرحواره ایثار چه تفاوتی با فداکاری دارد؟ در ادامه به بررسی دقیق‌تر این دو مفهوم در یک جدول می‌پردازیم:

 

ویژگی	طرحواره ایثار	فداکاری
انگیزه	احساس گناه، ترس از طرد شدن، نیاز به تایید	عشق، دلسوزی، تمایل به کمک
انتخاب	اجباری	آگاهانه
عواقب	فقدان عزت نفس، استرس، اضطراب، افسردگی، روابط ناسالم، سوءاستفاده	معمولاً عواقب منفی ندارد، تقویت روابط، افزایش رضایت از زندگی، احساس ارزشمندی
تعادل	عدم تعادل بین نیازهای خود و دیگران	تعادل بین نیازهای خود و دیگران
تمرکز	بر نیازهای دیگران	بر نیازهای خود و دیگران
احساسات	احساس گناه، خشم، ناراحتی	عشق، دلسوزی، رضایت
رفتار	فداکاری افراطی، نادیده گرفتن نیازهای خود، عدم توانایی “نه” گفتن	فداکاری متعادل، توجه به نیازهای خود و دیگران، توانایی “نه” گفتن

درمان طرحواره ایثار

تا اینجا متوجه شدیم که طرحواره ایثار چیست؟ و چه تاثیرات منفی و سختی در زندگی انسان‌هایی که به این طرحواره مبتلا هستند می‌گذارد. این افراد به طور افراطی از خودگذشتگی می‌کنند، تا جلب محبت و تأیید دیگران را به دست آورند.

بسیاری از مشکلاتی که ریشه آنها در روان ما است قابل درمان بوده و گاهی اوقات تاثیرات منفی آن کاهش پیدا می‌کند. طرحواره ایثار هم جزء همین مشکلات است که تا حد زیادی می‌توان تاثیرات منفی آن در زندگی را کاهش داد.

برای درمان طرحواره ایثار چند روش مختلف وجود دارد که انتخاب هر کدام از این روش‌ها باید توسط درمانگر حرفه‌ای متناسب با شرایط فرد صورت بگیرد.

در این بخش به چند روش از راه‌های درمان تله ایثار می‌پردازیم:

1. روان درمانی

روان درمانی طرحواره نوعی از درمان است که به طور خاص برای درمان طرحواره‌های ناسالم مانند تله ایثار طراحی شده است. در این روش فرد با کمک یک درمانگر متخصص ریشه‌های مشکل خود را شناسایی کرده و یاد می‌گیرد الگوهای رفتاری و فکری خود را تغییر دهد. روند درمان ممکن است گاهی طولانی شود، پس داشتن صبر در این روش ضروری می‌باشد.

2. دوری از دام‌های ایثار

یکی از راه‌های مهم برای درمان طرحواره ایثار دوری از روابطی است که این طرحواره را تقویت می‌کند. بهترین راهکار برای دوری کردن ایجاد مرزهای سالم در روابط، معاشرت با افراد قاطع و مستقل و تمرین برای درخواست نیازهای خود با صراحت و قاطعیت است.

3. درد و دل با افراد مطمئن

افراد مبتلا به طرحواره ایثار به شکل غیر قابل کنترلی به درد و دل دیگران گوش می‌دهند و کمتر درباره مشکلات خود صحبت می‌کنند. اما صحبت کردن با افراد مطمئن راهی موثر برای بهبود و کنترل این طرحواره است. مزایای این روش بسیار زیاد است و موجب می‌شود تا فرد احساس ارزشمندی کرده و با شنیدن دیدگاه‌های جدید بار عاطفی مشکلات خود را کمتر احساس کند.

4. تقویت نه گفتن

یکی از چالش‌های اصلی افراد مبتلا به تله ایثار عدم توانایی در نه گفتن است. این افراد به دلیل ترس از طرد شدن، احساس گناه، یا عدم اعتماد به نفس کافی، به درخواست‌ها و انتظارات دیگران، حتی اگر مغایر با میل و نیاز خودشان باشد، پاسخ مثبت می‌دهند. اما نه گفتن مهارتی ضروری است که به شما کمک می‌کند تا حدود خود را مشخص کنید، به نیازهای خود احترام بگذارید و از فرسودگی و استرس ناشی از ایثارگری افراطی رهایی یابید.

نتیجه‌گیری

طرحواره ایثار الگوی رفتاری ثابتی است که در آن فرد به طور مداوم نیازها و خواسته‌های خود را نادیده می‌گیرد و در عوض بر نیازها و خواسته‌های دیگران تمرکز می‌کند. این افراد به شکل افراطی از خودگذشتگی می‌کنند و فداکاری را به عنوان راهی برای جلب محبت و تایید دیگران می‌دانند.

با ورود به دنیای طرحواره‌ها، پی به عمق آنها می‌برید و متوجه می‌شوید که هر کدام از این طرحواره‌ها تا چه حد کنترل کیفیت زندگی شما را به دست می‌گیرند. برای مقابله با این مشکلات و به خصوص درمان طرحواره ایثار باید با افراد متخصص در این زمینه مشورت کنید. زیرا این کارشناسان برای هر فرد راه حل‌های کاملاً اختصاصی را ارائه می‌دهند.

سوالات متداول

چه عواملی در شکل‌گیری طرحواره ایثار نقش دارند؟

تجربیات دوران کودکی، مانند بی‌توجهی والدین، انتظارات غیرواقعی، توجه شرطی، نادیده گرفتن نیازهای کودک و مسئولیت‌پذیری بیش از حد، از جمله عوامل شکل‌گیری این طرحواره هستند.

پیامدهای طرحواره ایثار چیست؟

استرس، اضطراب، افسردگی، مشکلات در روابط، مشکلات جسمی، فرسودگی شغلی و احساس پوچی از جمله پیامدهای این طرحواره هستند.

چگونه می‌توان از طرحواره ایثار رها شد؟

روان درمانی طرحواره از روش‌های موثر برای درمان این تله ذهنی است که باید با کمک درمانگر متخصص انجام شود.

چه مدت طول می‌کشد تا از طرحواره ایثار رها شویم؟

مدت زمان درمان، به شدت طرحواره و شرایط فرد بستگی دارد. اما به طور کلی، روان‌ درمانی طرحواره فرآیندی است که به زمان و تلاش نیاز دارد.

آیا می‌توان با مطالعه و تمرین از طرحواره ایثار رها شد؟

مطالعه و تمرین برخی از جنبه‌های طرحواره را بهبود می‌بخشد، اما برای رهایی کامل از آن باید از یک متخصص کمک بگیرید.