یکی از اصطلاحاتی که در حوزه روانشناسی ممکن است با آن مواجه شوید، طرحواره درمانی است. در این مطلب با ما همراه باشید تا به این سوال پاسخ دهیم که طرحواره درمانی چیست و چگونه می‌توان از طرحواره برای بهبود وضعیت سلامت روان و درمان تله‌های زندگی استفاده کرد.
طرحواره چیست؟
طرحواره درمانی نوعی روان درمانی است که به افراد کمک می‌کند تا الگوهای تفکر و رفتاری ناسالمی که ریشه در دوران کودکی دارند را شناسایی کرده و آن را تغییر دهند. این الگوها که به عنوان طرحواره شناخته می‌شوند، می‌توانند بر عزت نفس، روابط و عملکرد کلی فرد در زندگی تأثیر منفی بگذارند. به همین دلیل پیدا کردن این الگوها به افزایش اعتماد به نفس و افزایش عزت نفس کمک کرده و باعث می‌شود تا بتوانید مشکل نبود اعتماد به نفس را برطرف کنید.
تکنیک‌های طرحواره درمانی برای اولین بار توسط جفری یانگ، روانشناس آمریکایی، توسعه یافته است. او بر اساس تحقیقات خود دریافت که بسیاری از افراد با مشکلات سلامت روان دست و پنجه نرم می‌کنند، طرحواره‌های ناسازگار اولیه دارند. این طرحواره‌ها در دوران کودکی شکل می‌گیرند، زمانی که نیازهای عاطفی و اساسی ما به طور کامل برآورده نمی‌شوند.
انواع طرحواره ها
یانگ ۱۸ طرحواره ناسازگار اولیه را شناسایی کرده است اما می‌توان انواع طرحواره را به پنج دسته کلی تقسیم کرد. به منظور صحبت در مورد انواع طرحواره درمانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- طرحواره‌های مربوط به نیازهای عاطفی و امنیت: این طرحواره‌ها شامل رهاشدگی، بی اعتمادی، سوء استفاده، محرومیت عاطفی و اتکا و بی کفایتی است.
- طرحواره‌های مربوط به خود تنظیمی و خودگردانی: این طرحواره‌ها شامل استقلال و عملکرد مختل شده، استانداردهای سفت و سخت و انتقاد از خود هستند.
- طرحواره‌های مربوط به روابط: این طرحواره‌ها شامل اطاعت، فداکاری، انزوای اجتماعی و طرد هستند.
- طرحواره‌های مربوط به مقابله و کنار آمدن: این طرحواره‌ها شامل تسلیم، اجتناب و جبران افراطی هستند.
- طرحواره‌های مربوط به انگیزه و لذت: این طرحواره‌ها شامل منفی گرایی/بدبینی، تنبیه، استانداردهای سفت و سخت و محرومیت از لذت هستند.
طرحواره درمانگر کیست؟
طرحواره درمانگر، متخصص سلامت روان است که در زمینه طرحواره درمانی آموزش دیده و تجربه کسب کرده است. طرحواره درمانی، رویکردی در روان درمانی است که به بررسی الگوهای عمیق تفکر، احساس و رفتار که در دوران کودکی شکل گرفته و بر زندگی حال ما تاثیر می‌گذارند، می‌پردازد. وظایف اصلی یک طرحواره درمانگر به شرح زیر است:
- ارزیابی: طرحواره درمانگر با انجام مصاحبه و پرسشنامه، الگوهای فکری، احساسی و رفتاری مراجع را ارزیابی می‌کند و طرحواره‌های ناسازگار او را شناسایی می‌کند.
- آموزش: طرحواره درمانگر به مراجع در مورد طرحواره‌ها و نحوه تاثیر آنها بر زندگی او آموزش می‌دهد.
- ایجاد رابطه درمانی: طرحواره درمانگر با مراجع رابطه درمانی قوی و حمایتی برقرار می‌کند تا مراجع احساس امنیت و راحتی کرده و بتواند تجربیات خود را کاوش کند.
- تکنیک‌های درمانی: طرحواره درمانگر از طیف گسترده‌ای از تکنیک‌های درمانی، مانند بازسازی شناختی، مواجهه درمانی و درمان مبتنی بر ذهن آگاهی، برای کمک به مراجع در تغییر طرحواره‌های ناسازگار و الگوهای رفتاری خود استفاده می‌کند.
- حمایت و تشویق: طرحواره درمانگر از مراجع در طول فرآیند درمان حمایت و تشویق می‌کند و به او کمک می‌کند تا بر چالش‌ها غلبه کند.
مراحل طرحواره درمانی
به منظور درمان طرحواره ها، نیاز است تا مراحل مختلفی طی شود. در جلسات طرحواره درمانی درمانگر به فرد کمک می‌کند تا طرحواره‌های خود را شناسایی کند و بفهمد که چگونه این طرحواره‌ها بر افکار، احساسات و رفتارهای او تأثیر می‌گذارند. سپس، درمانگر با فرد همکاری می‌کند تا راه‌های سالم‌تری برای مقابله با نیازها و احساسات خود و ایجاد روابط سالم‌تر با دیگران ایجاد کند. اگر بخواهیم شما را با مراحل طرحواره درمانی آشنا کنیم، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- شناخت طرحواره: به فرد کمک می‌کند تا طرحواره‌های خود را شناسایی کند و بفهمد که چگونه این طرحواره‌ها بر او تأثیر می‌گذارند.
- بازسازی شناختی: به فرد کمک می‌کند تا افکار منفی و تحریف شده را به چالش بکشد و با افکار سالم‌تر و واقع بینانه تر جایگزین کند.
- تکنیک‌های رفتاری: به بیمار اجازه می‌دهد تا الگوهای رفتاری ناسالم را تغییر دهد و مهارت‌های مقابله‌ای سالم را یاد بگیرد.
- کار بر روی تجربه‌های دوران کودکی: باعث می‌شود تا فرد تجربیات دوران کودکی خود را که در شکل گیری طرحواره‌های او نقش داشته اند، پردازش کرده و با آنها کنار بیاید.
- ایجاد روابط درمانی: درمانگر با ایجاد یک رابطه حمایتی و درک کننده با فرد، به او کمک می‌کند تا احساس امنیت و ارزشمندی کند.
تکنیک‌های طرحواره درمانی
روانشناسان امروزه از طیف گسترده‌ای از تکنیک‌های طرحواره درمانی استفاده می‌کنند. از مهم‌ترین این روش‌ها و تکنیک‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تصویرسازی
یکی از تکنیک‌های طرحواره درمانی، روش تصویرسازی است. در این روش از قدرت تجسم استفاده شده و افراد در طول درمان خود، تلاش می‌کنند تا خاطرات دردناک دوران کودکی خود در ذهن تصویرسازی کنند. در این روش از فرد خواسته می‌شود تا چشم‌های خود را بسته و به مناظر، صداها و سایر احساسات فکر کنند. سپس گفت و گوهای خیالی بین بیمار و سایر افراد درگیر در این خاطرات صورت می‌گیرد.
و درخواست کنند تا نیازهایشان برآورده شود.
پیام‌های انگیزشی: فلش کارت
در این مسیر، برای تقویت نیازهای عاطفی برآورده نشده دوران کودکی، پیام‌های انگیزشی و دلگرم کننده‌ای دریافت می‌کنید. این پیام‌ها که به صورت جملات ساده، یادداشت‌ها یا حتی اشعار زیبا طراحی شده اند، چراغ راهنمای شما در مسیر التیام و رشد خواهند بود. مرور و تکرار این پیام‌ها بین جلسات درمانی، به شما کمک می‌کند تا در بیان نیازهایتان به اطرافیان شجاع‌تر و قاطع‌تر باشید.
گفتگوی درون: تکنیک کار با صندلی
در این بخش از درمان، با جنبه‌های مختلف شخصیت خود به گفتگو می‌پردازید. روی دو صندلی می‌نشینید و در هر صندلی، احساسات و ابعاد متفاوتی از شخصیت خود را نمایان می‌کنید. این گفتگوی درون، به شما کمک می‌کند تا تعارضات درونی را شناسایی کرده و به درک عمیق‌تری از خودتان برسید.
علاوه بر این، می‌توانید با تصور افراد مهم زندگی تان در صندلی مقابل، با آنها گفتگو کنید و نیازهای عاطفی خود را به طور شفاف بیان کنید. این تمرین قدرتمند، مهارت‌های ارتباطی شما را تقویت کرده و به ایجاد روابط سالم‌تر و صمیمی‌تر کمک می‌کند.
آگاهی از الگوها: یادداشت‌های روزانه
در این سفر پرفراز و نشیب، همراه همیشگی شما، دفتر خاطراتتان خواهد بود. با ثبت تجربیات و احساساتتان در طول درمان، الگوهای فکری مرتبط با طرحواره‌های ناسازگار را آشکار می‌کنید.
در این یادداشت‌ها، می‌توانید به بررسی موقعیت‌هایی که در آنها این طرحواره‌ها فعال شده اند، احساسات و رفتارهایتان در آن لحظات و پیامدهای آنها بپردازید. مرور این یادداشت‌ها در جلسات درمانی، به شما و درمانگرتان کمک می‌کند تا روش‌های مقابله‌ای موثرتری را طراحی کرده و مسیر التیام و تحول را با سرعت بیشتری طی کنید.
با به کارگیری این چهار کلید طلایی در طرحواره درمانی، سفری به اعماق ذهن خود خواهید داشت، طرحواره‌های ناسازگار را شناسایی می‌کنید، آنها را درک کرده و بر آنها غلبه خواهید کرد. در این مسیر، به خودتان عشق و احترام بیشتری می‌بخشید و زندگی شادتر، سالم‌تر و معنادارتری را برای خودتان رقم خواهید زد.
مزایای طرحواره درمانی
استفاده از تکنیک‌های طرحواره درمانی می‌تواند به افراد مبتلا به طیف وسیعی از مشکلات سلامت روان کمک کند تا بسیاری از مشکلات سلامت روان خود را برطرف کنند. از مهم‌ترین مزایای استفاده از روش درمان طرحواره‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تمرکز بر ریشه مشکلات
برخلاف بسیاری از رویکردهای درمانی دیگر که بر علائم تمرکز می‌کنند، طرحواره درمانی به دنبال درک و حل ریشه مشکلات در تجارب اولیه دوران کودکی است.
موثر برای طیف گسترده‌ای از مشکلات
طرحواره درمانی برای درمان طیف گسترده‌ای از مشکلات سلامت روان، از جمله افسردگی، اضطراب، اختلالات شخصیت، سوء مصرف مواد و مشکلات مربوط به تغذیه موثر است.
ایجاد تغییرات پایدار
طرحواره درمانی به افراد کمک می‌کند تا الگوهای تفکر، احساس و رفتار خود را تغییر دهند، که منجر به تغییرات پایدار و بلندمدت در سلامت روان آنها می‌شود.
بهبود روابط
طرحواره درمانی می‌تواند به افراد کمک کند تا روابط خود را با دیگران بهبود بخشند، زیرا آنها یاد می‌گیرند که الگوهای ناسازگار ارتباطی را شناسایی و تغییر دهند.
افزایش عزت نفس
طرحواره درمانی به افراد کمک می‌کند تا عزت نفس خود را افزایش دهند، زیرا آنها یاد می‌گیرند خود را به طور مثبت‌تر ببینند و ارزش بیشتری برای خود قائل شوند.
کاهش علائم
طرحواره درمانی می‌تواند به کاهش علائم طیف گسترده‌ای از مشکلات سلامت روان، مانند افسردگی، اضطراب و علائم جسمانی مرتبط با استرس کمک کند.
در کنار این مزایا، طرحواره درمانی رویکردی درمانی است که همدلانه، حمایتی و مشارکتی است. درمانگران طرحواره درمانی برای ایجاد فضایی امن و محرمانه تلاش می‌کنند تا افراد بتوانند تجربیات خود را کاوش کنند و در مورد تغییرات مورد نظر خود کار کنند.
