داشتن شخصیت سالم، فرد را قادر می‌سازد که در زندگی روزمره عملکرد مناسبی داشته باشد. همه ما در مواقعی استرس را تجربه می‌کنیم اما شخصیت سالم به ما کمک می‌کند که با چالش‌ها روبرو شویم و حرکت کنیم.

با این‌ حال، برای افرادی که مبتلا به اختلال شخصیت هستند ویژگی‌های بدیهی زندگی روزمره می‌تواند بسیار چالش‌ برانگیز باشد. اختلالات شخصیت انواع مختلفی دارند که در این مقاله به اختلال شخصیت پارانوئید (PPD) و نشانه‌ها، علل و درمان آن می‌پردازیم.

اختلال شخصیت پارانوئید چیست؟

پارانوئید چه بیماری است؟ اختلال شخصیت پارانوئید یکی از اختلالات شخصیت دسته A یا اختلالات شخصیتی غیرعادی است. افراد مبتلا به این دسته از اختلالات معمولا عجیب‌ و غریب به نظر می‌رسند. یک مولفه ضروری اختلال شخصیت پارانوئید، پارانویاست. پارانویا به معنی بی‌اعتمادی و سوءظن همیشگی و بدون دلیل به دیگران است.

بی‌اعتمادی و ترسی که افراد مبتلا به این اختلال شخصیت تجربه می‌کنند می‌تواند روابط و عملکرد آن‌ها را در حوزه‌های مختلف زندگی دچار مشکل کند. این اختلال شخصیت اغلب در دوران کودکی و اوایل نوجوانی آغاز می‌شود و در مردان بیشتر از زنان مشاهده می‌شود. افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید بیشتر در معرض خطر ابتلا به افسردگی، سوءمصرف مواد و آگورافوبیا قرار دارند.

تفاوت پارانویا و پارانوئید

پارانویا یک اختلال روانی است که با هذیان‌های گزندآور مشخص می‌شود. هذیان‌ها باورهای غلطی هستند که علیرغم شواهد متقاعد کننده، پایدار باقی می‌مانند. افراد مبتلا به پارانویا ممکن است احساس کنند که مورد آزار و اذیت، تعقیب یا توطئه قرار می‌گیرند، یا ممکن است معتقد باشند که دیگران می‌توانند افکارشان را بخوانند.

پارانوئید صفت شخصیتی است که با بدبینی و سوءظن مشخص می‌شود. افراد پارانوئید ممکن است نسبت به انگیزه‌های دیگران مشکوک باشند و به راحتی آزرده شوند. آن‌ها همچنین ممکن است تمایل داشته باشند که به راحتی عصبانی شوند و احساس کنند که به راحتی مورد سوء استفاده قرار می‌گیرند.

در واقع به منظور صحبت در مورد تفاوت پارانویا و پارانوئید باید گفت که پارانویا یک اختلال روانی جدی است که می‌تواند زندگی فرد را مختل کند. پارانوئید یک صفت شخصیتی است که به افراد مبتلا به این بیماری داده می‌شود و ممکن است باعث ایجاد مشکلاتی در روابط و تعاملات اجتماعی شود.

تفاوت پارانوئید و اسکیزوفرنی

یکی دیگر از سوالاتی که مطرح می‌شود این است که تفاوت پارانوئید و اسکیزوفرنی اختلالات شخصیتی چیست؟ در پاسخ باید گفت که اسکیزوفرنی یک اختلال روانی مزمن است که بر تفکر، احساسات و رفتار فرد تأثیر می‌گذارد. علائم آن شامل هذیان، توهم، گفتار و رفتار آشفته، از دست دادن انگیزه و انزوا اجتماعی است.

پارانوئید نوعی از اسکیزوفرنی است که در آن هذیان‌ها و توهمات مربوط به آزار و اذیت، توطئه یا تعقیب توسط دیگران شایع است. افراد مبتلا به پارانوئید ممکن است احساس کنند که تحت نظر یا کنترل هستند، یا این که دیگران در حال توطئه برای آزار رساندن به آن‌ها هستند.

اسکیزوفرنی طیف وسیعی از علائم را شامل می‌شود، در حالی که پارانوئید بر هذیان‌ها و توهمات مربوط به آزار و اذیت تمرکز دارد. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است در برقراری ارتباط و دنبال کردن افکار خود مشکل داشته باشند، در حالی که افراد مبتلا به پارانوئید معمولاً می‌توانند افکار خود را به طور نسبتاً منسجمی بیان کنند. همچنین افراد مبتلا به اسکیزوفرنی غالباً در حفظ روابط و عملکرد در اجتماع مشکل دارند، در حالی که افراد مبتلا به پارانوئید ممکن است بتوانند در برخی زمینه‌ها عملکرد نسبتاً خوبی داشته باشند.

درمان بیماری پارانوئید و اسکیزوفرنی معمولاً شامل ترکیبی از دارو و درمان است. داروها می‌توانند به کاهش علائم کمک کنند، در حالی که درمان می‌تواند به افراد مبتلا به این بیماری‌ها کمک کند تا با بیماری خود کنار بیایند و زندگی سالم و پرباری داشته باشند.

اختلال شخصیت پارانوئید چه نشانه‌هایی دارد؟

افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید همیشه مراقبت اطراف خود هستند و بر این باورند که دیگران همیشه سعی در تحقیر، تهدید و آسیب رساندن به او را دارند. این باورهای بی اساس و سعی این افراد در سرزنش دیگران و بی اعتمادی آن‌ها موجب می‌شود که افراد پارانوئید در ایجاد و حفظ روابط نزدیک با دیگران با مشکل روبرو شوند. به منظور پاسخ به این سوال که علائم پارانوئید چیست باید گفت که علائم اختلال شخصیت پارانوئید و خصوصیات افراد پارانوئید عبارت اند از:

• تردید در تعهد، وفاداری یا قابل‌ اعتماد بودن دیگران و باور به اینکه دیگران سعی می‌کنند از او سوءاستفاده کنند یا او را فریب دهند.
• عدم تمایل اعتماد به دیگران یا عدم تمایل به افشای اطلاعات شخصی به دلیل ترس از سوءاستفاده از این اطلاعات
• کینه‌ای بودن
• حساسیت بیش‌ از حد و عدم تحمل انتقاد
• تفسیر معنای پنهان اظهارات و نگاه‌های بی‌منظور دیگران
• درک حملاتی به شخصیت خود که برای دیگران بارز نیستند و همچنین، واکنش خصمانه و تلافی فوری
• سرد بودن در رابطه با دیگران و کنترل‌ کننده و حسود بودن برای جلوگیری از خیانت
• ندیدن نقش خود در مشکلات و تعارض‌ها
• مشکل در آرامش پیدا کردن
• رفتار خصومت‌ آمیز، سرد و مجادله گر
• تمایل به ایجاد کلیشه‌های منفی نسبت به دیگران، به‌ خصوص نسبت به افرادی که از گروه‌های فرهنگی متفاوتی هستند.

علت ابتلا به پارانوئید

در حال حاضر علت دقیق اختلال شخصیت پارانوئید ناشناخته است، اما به احتمال زیاد ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در آن نقش دارد. عوامل ژنتیکی نظیر سابقه خانوادگی اختلال شخصیت پارانوئید یا سایر اختلالات سلامت روان و همچنین برخی از انواع ژن‌ها که ممکن است خطر ابتلا به این اختلال را افزایش دهند.

همچنین عوامل محیطی نظیر تجربیات دوران کودکی مانند سوء استفاده یا غفلت، قرار گرفتن در معرض خشونت یا تروما، مراقبت بیش از حد یا کنترل کننده از والدین و… از دیگر علل ابتلا به این بیماری است.

برخی از تجربیات ممکن است فرد را در برابر ابتلا به اختلال شخصیت پارانوئید آسیب پذیرتر کند. از مهم‌ترین این تجربیات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مورد آزار و اذیت یا غفلت قرار گرفتن در دوران کودکی
• بزرگ شدن در محیطی که در آن به طور مداوم به او مشکوک یا انتقاد می‌شده است
• داشتن والدینی که بیش از حد مراقب یا کنترل کننده بوده اند
• داشتن تجربیاتی که باعث شود فرد احساس کند که مورد تهدید یا آزار قرار گرفته است

مهم است که توجه داشته باشید که داشتن این عوامل خطر به این معنی نیست که فرد به طور قطع به اختلال شخصیت پارانوئید مبتلا خواهد شد.

اختلال شخصیت پارانوئید چگونه تشخیص داده می‌شود؟

در صورت بروز علائم ظاهری افراد پارانوئید، پزشک در ابتدا شرح‌ حال کامل و معاینه پزشکی را در نظر می‌گیرد. اگرچه هیچ آزمایش پزشکی خاصی برای تشخیص این اختلال وجود ندارد اما برخی تست‌ها می‌توانند به رد علت جسمی علائم کمک کنند.

به‌ عنوان‌ مثال، مشکل شنوایی یا سوءمصرف طولانی‌ مدت مواد مخدر ممکن است با اختلال شخصیت پارانوئید اشتباه گرفته شود. اگر پزشک هیچ علت جسمی‌ای برای علائم پیدا نکند فرد را به روانپزشک یا روانشناس ارجاع می‌دهد.

اختلال شخصیت پارانوئید با اختلالات روان‌پریشی مانند اسکیزوفرنی و اختلال هذیانی نوع گزند و آسیب و پارانوئید متفاوت است، زیرا افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید تحریف‌های ادراکی مثل شنیدن صداها و تفکر هذیانی عجیب‌ و غریب مثل تعقیب شدن توسط FBI را تجربه نمی‌کنند. روانپزشک یا روانشناس برای تشخیص این اختلال شخصیت از مصاحبه و ابزارهای ارزیابی مخصوص به‌منظور شناسایی ویژگی های شخصیت پارانوئید استفاده می‌کند.

چه عواملی در اختلال شخصیت پارانوئید نقش دارند؟

در ارتباط با علل اختلال شخصیت پارانوئید لازم است بدانید علت دقیق بیماری پارانوئید هنوز شناسایی نشده است اما احتمالا ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در شکل‌گیری این اختلال نقش داشته باشند.

این موضوع که اختلال شخصیت پارانوئید بیشتر در افرادی دیده می‌شود که بستگان نزدیک آن‌ها به اسکیزوفرنی یا اختلال هذیانی مبتلا هستند نشان می‌دهد که میان این اختلالات ارتباط ژنتیکی وجود دارد. از سوی دیگر، متخصصان بر این باورند که تجربیات اولیه کودکی ازجمله آسیب‌های جسمی و عاطفی می‌توانند در شکل‌گیری اختلال شخصیت پارانوئید نقش داشته باشند.

اختلال شخصیت پارانوئید چگونه درمان می‌شود؟

درمان اختلال شخصیت پارانوئید معمولا با روان‌درمانی انجام می‌شود. اگر فرد درمان و حمایت مداوم را دریافت کند می‌تواند علائم بیماری را مدیریت کند و در زندگی روزمره عملکرد مناسبی داشته باشد. با این‌ حال، این افراد معمولا به این دلیل که احساس نمی‌کنند مشکلی دارند به‌ ندرت به دنبال درمان هستند. ازآنجایی‌که آن‌ها دچار سوءظن هستند بر این باورند که دیگران مشکل دارند نه خودشان.

بی‌اعتماد و پارانویای این افراد موجب می‌شود که نتوانند به‌ راحتی به پزشک‌ها و روانشناس‌ها اعتماد کنند که این مسئله ایجاد ارتباط درمانی را میان بیمار و درمانگر دشوار می‌سازد. به‌هرحال، دو روش درمانی معمول برای بیماری پارانویا مشاوره روانشناسی و دارو درمانی است که در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شوید.

روان‌درمانی

درمان اختلال شخصیت پارانوئید عمدتا بر کمک به افراد برای یادگیری مهارت‌های مقابله‌ای سالم متمرکز است و شامل تمرکز بر ایجاد همدلی، اعتماد، تعامل، عزت‌نفس، روابط اجتماعی، مهارت‌های ارتباطی و توانایی‌های مقابله‌ای کلی می‌شود.

درمان شناختی رفتاری اغلب به افراد کمک می‌کند که الگوهای فکری تحریف‌ شده و رفتارهای ناهنجار را تعدیل کنند. درمان شناختی رفتاری یکی از انواع روش‌های روان‌ درمانی است که به بیماران کمک می‌کند افکار و احساسات موثر بر رفتار را درک کنند.

از آنجایی‌ که باورهای عمیق پارانوئید و افکار ناهنجار در اختلال شخصیت پارانوئید نقش بسیار زیادی دارند راهنمایی راهبر و درمان شناختی رفتاری و پرداختن به این افکار و باورها می‌تواند بسیار مفید باشد.

با به چالش کشیدن افکار ناهنجار و تلاش برای تغییر رفتارهای آسیب‌رسان در مشاوره پارانوئید، افراد پارانوئید سوءظن کمتری را نسبت به دیگران احساس می‌کنند و درنتیجه روابط و تعاملاتشان بهبود پیدا خواهد کرد.

دارودرمانی

اگرچه معمولا برای درمان اختلال پارانوئید از دارو و درمان گیاهی پارانوئید استفاده نمی‌شود اما ممکن است در شرایط وجود علائم شدید یا ابتلای فرد به سایر بیماری های روانی مثل افسردگی و اضطراب از دارو استفاده شود.

داروهایی که معمولا برای این افراد تجویز می‌شوند عبارت‌اند از: داروهای ضدافسردگی، داروهای ضد روان‌پریشی و داروهای ضد اضطراب برای درمان سوئ ظن، دارو درمانی به‌تنهایی توصیه نمی‌شود و بهتر است همراه با پکیج ها و روان‌درمانی در نظر گرفته شود.

درمان پارانوئید با طب سنتی

طب سنتی سابقه طولانی در درمان اختلالات روانی از جمله پارانوئید دارد. روش‌های مختلفی برای درمان پارانوئید در طب سنتی وجود دارد که از مهم‌ترین آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• گیاهان دارویی: برخی از گیاهان دارویی که گفته می‌شود برای درمان پارانوئید مفید هستند شامل اسطخدوس، گل گاوزبان، سنبل الطیب و کاوا کاوا می‌شود. با این حال، مهم است که قبل از مصرف هر گونه گیاه دارویی با پزشک خود مشورت کنید، زیرا ممکن است با داروهای دیگر تداخل داشته باشد یا عوارض جانبی ایجاد کند.
• تغییرات رژیم غذایی: برخی از متخصصان طب سنتی معتقدند که رژیم غذایی نقش مهمی در سلامت روان دارد. آن‌ها ممکن است توصیه کنند که از غذاهای فرآوری شده، شکر و کافئین اجتناب کنید و در عوض بر روی خوردن میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین‌های بدون چربی تمرکز کنید.
• تکنیک‌های آرامش بخش: تکنیک‌های آرامش بخش مانند یوگا، مدیتیشن و تنفس عمیق می‌تواند به کاهش اضطراب و پارانوئید کمک کند.
• طب سوزنی: طب سوزنی یک روش طب سنتی چینی است که شامل قرار دادن سوزن‌های نازک در نقاط خاصی از بدن است. برخی از تحقیقات نشان می‌دهد که طب سوزنی ممکن است برای درمان اضطراب و پارانوئید مفید باشد.

مهم است که توجه داشته باشید که طب سنتی جایگزینی برای درمان‌های پزشکی استاندارد نیست. اگر علائم پارانوئید را تجربه می‌کنید، مهم است که از یک متخصص بهداشت روان واجد شرایط کمک بگیرید. آن‌ها می‌توانند به شما در تشخیص صحیح و دریافت درمان مناسب کمک کنند.

پارانوئید و ازدواج

ازدواج با فرد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید می‌تواند مشکلات مختلفی را برای افراد ایجاد کند. از مهم‌ترین این مشکلات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بدگمانی و حسادت: افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید، اغلب به طور غیرقابل توجیهی به همسر خود بدگمان هستند و حسادت می‌کنند. آن‌ها ممکن است دائماً همسر خود را کنترل کنند، تماس‌های تلفنی و پیام‌های او را چک کرده و حتی او را به خیانت متهم کنند. این رفتارها می‌توانند بسیار فرساینده و آسیب زننده به اعتماد و صمیمیت در رابطه باشند.
• کنترل و انزوا: افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید ممکن است تمایل داشته باشند که همسر خود را کنترل کرده و او را از دوستان و خانواده اش جدا کنند. آن‌ها ممکن است همسر خود را متقاعد کنند که دیگران خطرناک یا غیرقابل اعتماد هستند و مانع از معاشرت او با آن‌ها شوند. این انزوا می‌تواند باعث افسردگی، اضطراب و عزت نفس پایین در همسر شود.
• خشونت: در برخی موارد، افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید ممکن است خشونت آمیز شوند، به خصوص اگر احساس کنند که کنترل خود را از دست داده اند یا تهدید می‌شوند.
• مشکل در صمیمیت: بدگمانی، حسادت و نیاز به کنترل می‌توانند ایجاد صمیمیت عاطفی را در یک رابطه بسیار دشوار کند.

اگر در مورد ازدواج با فردی که مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید است، مطمئن نیستید، مهم است که قبل از تصمیم گیری نهایی با یک متخصص صحبت کنید.

چشم‌ انداز اختلال شخصیت پارانوئید چگونه است؟

تفکر و رفتارهای مرتبط با شخصیت پارانوئید می‌تواند ایجاد و حفظ روابط سالم را دشوار کند و باعث شود که فرد در همه ابعاد زندگی ازجمله موقعیت‌های اجتماعی و شرایط شغلی با مشکل مواجه شود. در بسیاری از موارد مشاهده می‌شود که فرد مبتلا به این اختلال درگیر مسائل حقوقی می‌شود و از سازمان‌ها و افراد شکایت می‌کند زیرا بر این باور است که دیگران می‌خواهند به او آسیب برسانند.

رفتار با فرد پارانوئید بسیار دشوار است و می‌تواند استرس قابل‌ توجهی را ایجاد کند. به همین دلیل، ازدواج با افراد پارانوئید نیازمند بررسی و تفکر بسیار است.

چشم‌ انداز این اختلال شخصیت متفاوت است. اختلال شخصیت پارانوئید یک بیماری روانی مزمن است که معمولا در طول زندگی فرد ادامه پیدا می‌کند. اگرچه برخی از افرادی که به این اختلال مبتلا هستند می‌توانند عملکرد نسبتا خوبی داشته باشند و بتوانند ازدواج کنند و شغل داشته باشند.

اما برخی دیگر در اثر این بیماری به‌ شدت ناتوان می‌شوند و برای مثال، هر دو شرایط اختلال شخصیت پارانوئید و طلاق در آن‌ها مشاهده می‌شود. از آنجایی‌ که این افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید به‌ شدت نسبت به درمان مقاوم هستند پیش‌آگهی اختلال، اغلب ضعیف است.

در نهایت، اگرچه اختلال شخصیت پارانوئید یکی از شایع‌ ترین اختلالات شخصیت است به دلیل مقاومت افراد پارانوئید به درمان، تحقیقات کافی در مورد روش‌های درمانی موثر برای این اختلال انجام نشده است.

با این‌ حال، اگر فرد برای دریافت حمایت و درمان انگیزه داشته باشد و بتواند رابطه درمانی موفقی را ایجاد کند می‌تواند مدیریت علائم بیماری را یاد بگیرد و با دیگران نیز ارتباط سالم و موفقی برقرار کند.

سوالات متداول

اختلال شخصیت پارانوئید چه علائمی دارد؟

سوءظن دائمی نسبت به دیگران، کینه‌ای بودن، رفتار سرد و خصمانه، عدم اعتماد به دیگران و باور به تهدید و سوءاستفاده شدن توسط اطرافیان برخی از علائم اختلال شخصیت پارانوئید است.

علل اختلال شخصیت پارانوئید چیست؟

به نظر می‌رسد ترکیب عوامل ژنتیکی ازجمله داشتن اعضای خانواده مبتلا به اختلال هذیانی و اسکیزوفرنی و عوامل محیطی ازجمله تجربه سوءاستفاده در کودکی در این اختلال نقش داشته باشند.

اختلال شخصیت پارانوئید چگونه درمان می‌شود؟

اصلی‌ترین روش درمان برای این اختلال روان‌درمانی و استفاده از رویکرد شناختی رفتاری برای تعدیل افکار و رفتارهای فرد است و همچنین ممکن است از دارودرمانی نیز برای کنترل علائم شدید یا علائم بیماری‌های روانی دیگر استفاده شود.

برخی از منابع:

my.clevelandclinic.org/

verywellmind.com/